Kök Hücreler Ve Hücre Göçü

Sanat Harikası İnsanın Var Oluşu -30-

Gelişimin erken safhasındaki embriyoda üçe ayrılan tabakaların arasında mükemmel bir işbirliği, dayanışma ve uyum vardır. Nutfeyi programlayan ve tabakalara ayıran kudret, her hücreyi özel vazifesine sevk etmektedir.

Gelişim safhaları içinde vücuttaki bütün dokuları ve bu dokuları meydana getiren iki yüz tip hücrenin yerli yerinde oluşum, plan ve idaresi bu üç tabakadaki kök hücrelerdedir. Bu hücrelerin zamanla bölünüp farklılaşması neticesinde hücre çeşitleri oluşur ve bunların her biri vazifeli olduğu organ ve sistemin inşâsında çalışır. 

İnsanın anne rahmindeki hayat macerasının başlangıcı olan ve birbirinin aynı görünen hücreler, zamanla bölünerek çoğalmakta; bu hücrelerin bazıları, diğerlerinden farklı bir yapıya bürünmekte, bu safhaya zamanla yeni safhalar eklenmektedir. Meselâ hücrelerin tespit edilmiş yönlere doğru göç etmesi, programlanmış hücre ölümleri yoluyla bazı organların inşa edilmesi gibi... Bir misal olmak üzere, el ve ayakların parmakları bu şekilde meydana getirilir.

Anne karnındaki oluşum sırasında, milyarlarca hücreden her birinin kendisine ait olan yere gidip yerleşmesi gerekir. Bunun için hücreler oluştukları yerden, ait oldukları yere; yani inşaatıyla vazifeli oldukları organın bulunduğu yere doğru bir yolculuk yaparlar. Buna “hücre göçü” denir.

Hücrelere, gidecekleri yerin konumu bildirilmiş, ancak ellerine bir harita ya da pusula verilmemiştir. Buna rağmen onlar, embriyo içinde özel bir yol takip ederler. Gidecekleri yere ulaştıkları anda da dururlar. Yani milyarlarca hücre, gidecekleri yeri ve gidiş yollarını bilirler, yolculuğa çıkmaya ve kendilerine ait olan yere geldiklerinde de durmaya karar verirler. Gelip geçtikleri yerleri de çok iyi tanırlar ve hiçbirisi bu milimetreyle bile ölçemeyeceğimiz küçücük alanda yollarını ve yerlerini şaşırmazlar. Asla başka bir hücrenin vazife alanına taşmazlar. Bazı hücrelerin göçü haftalar içinde gerçekleşir, doğuma doğru tamamlanır. Üreme hücrelerinde olduğu gibi... Yani bu hücre göçü, akşamdan sabaha olup biten basit bir hâdise değil; uzmanlık isteyen, detaylı, kontrollü ve planlı bir işlemdir.

Bu göç sırasında gidilecek yerin doğruluğu kadar zamanlama da çok önemlidir. Zira bu gelişim esnasında yapılacak milimetrenin veya sâlisenin milyarda birinden daha küçük hatalar, organları başka yerlerden meselâ, kolları kafadan, gözleri karından çıkarabilir. Ölçümler bu kadar hassastır, çünkü anne rahmine gelen ve buraya tutunup gelişmeye başlayan zigotun boyu, haftalar sonra bile hâlâ çok küçüktür. Onun dış görünüş olarak insana benzediği ve:

“-Bu, bir insan yavrusu!” dediğimiz dönemin başlangıcı olan 8. haftanın bitiminden sonra bile boyu sadece 3 cm’e ulaşmıştır.

Küçücük bir ortamda göç eden milyarlarca birbirine benzer hücre, aynı organı oluşturmakla vazifeli olan eşini tanır ve onunla bağlantısını kurar. Birbirine yakın oluşumlar arasında bile herhangi bir kargaşa yaşanmaz. Meselâ hiçbir zaman mide hücreleri karaciğer hücrelerine, göz hücreleri beyin hücrelerine karışmaz. Her hücre kendi eşini bilir, bulur, tanır ve ona bağlanır.

Bütün bu safhalarda mükemmel bir strateji uygulanmakta; genler, onların ürünleri olan proteinler ve dolayısıyla hücreler, şuurlu bir plan doğrultusunda hareket etmektedirler. Damar hücreleri, damarların olması gereken yerde toplanırlar. Kemik hücreleri, kemiklerin olması gereken yerde birikirler. Bazıları daha iç kısımlara giderek iç organları yapmaya başlarlar. Bazıları beyni, bazıları gözleri, bazıları ise kasları oluştururlar. Bu muhteşem organizasyon, asla bir anarşi içinde gerçekleşmez. Kusursuz bir plan, mükemmel bir tasarımla çalıştırılan bir et parçasından düzgün ve dengeli yaratılmış harika bir sanat eseri ortaya çıkar.

İnsan vücudunun tamamı, işte birinci haftanın sonunda beliren bu kök hücrelerden meydana gelmektedir. Bu hücrelerin her biri, hangi dokuyu, hangi organı inşâ edeceklerse ona göre bir değişim geçirirler. Sistemin inşâsı için kaç hücre yapmaları gerekiyorsa bölünüp çoğalarak sayılarını ona göre artırırlar. Organın yeri nerede olacaksa, oraya göç ederler. Organdan kaç adet yapılacaksa, ona göre çalışırlar. Organın şekli neye benzeyecekse, ona göre yapılarını değiştirirler. Bu kök hücrelerin atası da başlangıçta bir tek hücre olan döllenmiş yumurta hücresidir. Ve bu değişim ve gelişim bilgisinin tamamı bu tek hücrede mevcuttur. Hangi hücre, hangi şekli alacak; hangi organı nasıl, nerede, kaç tane olacak şekilde yapacak, nereye göç edecek vb. bütün soruların cevabını, ana hücre bölünürken kopyaladığı hücrelere aktarır. Bu bilgiyi alan hücre, hangi organa dönüşecekse, hangi sistemin bir parçası olacaksa ilerde çekirdekten sadece o bilgiyi alıp kullanır, diğerlerinin üstünü mühürler. Hem kendisi bu bilgiyi okurken bütün sistem, onun nereyi okuduğunu ve neye dönüşeceğini anlamıştır. Bir iş bölümü yapılmış, hücre daha hiçbir şeye dönüşmeden kendinden oluşan kopyalara:

“-Sizler 5 hafta sonra şu dokuya, 5 ay sonra şu organa dönüşeceksiniz! Organın şekli şuna benzeyecek, şurada konumlanacak, şu kadar adet olacak, boyutu şu kadar olacak, vazifeleri de şunlar olacak, sistemle şöyle bir bağlantı kuracak!...” gibi; kitapları dolduracak uzunlukta detaylı bilgileri muhtevî komutunu vermiştir. Bu emri alan hücreler, canla başla sanat harikası bir eserin inşaatında çalışırlar.

Kapkaranlık bir ortamda ve ortada daha hiçbir doku ve organ taslağı yokken bütün sistem, birbiriyle bu koordineli çalışmayı yürütür. Hücreler birbirleriyle haberleşirler, her organdan olması gerektiği kadar yapılır. Milyarlarca farklı hücre, DNA’larında yer alan milyonlarca sayfalık bilgi bankasından, kendini ilgilendiren kısmı bulup ona uygun olarak yapısını değiştirirler.

Karaciğeri, böbrekleri, gözleri veya pankreası yapan hücreler, hiç tanımadıkları bu organların özelliklerini bilip ona göre yapılarını değiştirirler. Kimi gözün karanlık odasına dönüşür, kimi saydam tabakasına… Kimi uzar, kimi kısalır, kimi yuvarlak olur. Hücrelerin yaptığı sadece şekil değiştirmek de değildir. Kimi iletimden, kimi ağırlık kaldırmaktan, kimi salgı üretiminden, kimi tamirattan, kimi savunmadan, kimi işitmeden veya tat almaktan ilh. sorumludur. Her biri farklı vazife üstlenir ve bu vazifeye uygun şekil alırlar. Bilim adamları da bu gelişimi hayretle seyreder ve hücrelerin yaptıklarını kayıt altına alırlar. Böylece ciltlerle eser meydana getirirler. Hattâ embriyoloji kitaplarının çoğuna baktığımızda hücrelerin muhteşem gücünden bahsedilmesiyle yüzleşiriz. Modern ilim de mükemmel bir sanat eseriyle karşı karşıya olduğunu fark etmiştir; ancak o yüce Sanatkârı, kendi yaşadığı dünyanın boyutları içinde görmeye çalışma ahmaklığından kurtulamamıştır. O ilâhî gücü görmezden gelerek bu muazzam işleri ya hücrelerin içgüdüsüne, ya tesadüfe ya da tabiat anaya(!) havale etmeye kalkmıştır.

Dünyayı gafletle, kör ve sağır bir şekilde seyreden insanlara en güzel mesajı; şuursuz atomlardan meydana gelen hücrelerin, büyük bir sadakat ve teslimiyetle vazifelerine kilitlenerek yaptığı bu hummalı çalışmalar vermektedir:

“Ey insan! Seni şekilsizlikten çıkararak en güzel bir şekilde yaratıp düzgün ve dengeli kılan, seni dilediği bir sûrette birleştiren, keremi ve ihsânı bol Rabbine karşı seni aldatan nedir?!” (el-İnfitar, 6-8)

Bütün kâinat, ilâhî hikmetlerle dolu bir kitap gibi bizlerden okunmayı beklerken, içimizde dürülü olan kâinatı fark edebilmeyi, gönül gözüyle onu görebilmeyi, vahyin ışığında onu okuyarak gereğince amel edebilmeyi, şuursuz hücrelerden sessiz bir feryat gibi yükselen şu ibretlik mesaja gafil kalmayıp, fânî dünyada aldananlardan olmamayı Rabbimiz cümlemize nasip eylesin. Âmin.