İlmiyle Amil Olmak

“Size ancak az bir bilgi verilmiştir.” (İsrâ, 85)

“Âlimler helâk oldu. İlmiyle amel edenler kurtuldu. İlmiyle amel edenler helâk oldu Muhlisler (ihlâsla amel işleyenler) kurtuldu. Muhlisler de kaygan bir yol üzerindedirler.”

Tüm hayatını ilim tahsil ve tedrisine adamış, ciltler dolusu kitap te’lif eden âlimleri hedef alan bu tehlikenin sebebi nedir? Bu mevzu yine Kur’ân’la vuzûha (açıklığa) kavuşmaktadır. İblis, âlim ve âbid meleklere hocalık yapacak konumda yüksek ilim sâhibi bir kimseydi; fakat kendisinde gizli bulunan kibir sebebiyle isyan etmiş, böylece asıl vasfı ortaya çıkmıştır: 

“Hani biz meleklere «Âdem’e secde edin.» demiştik. İblis hariç hepsi secde ettiler. O yüz çevirdi ve büyüklük tasladı, böylece kâfirlerden oldu.” (Bakara, 34) Bu kibri onu ebedî cehennem yolcusu yapmıştı.

İlmin insan için büyük bir tuzak olması, onun irfâna kavuşmadan, kalbde yaşanmaması, iyice hazmedilmeyip kibir ve gurûra sevketmesi sebebiyledir. Tarih sayfalarında bunu ibretle sergileyen sayısız misâllerden biri Kemalpaşazâde’dir:

16. yüzyılda büyük İslâm âlimlerinden olan Kemalpaşazâde, müftiüssakaleyn (insanların ve cinlerin müftüsü) olacak derecede bir ilme sahipti. Bu ilmi sebebiyle bir dönem kibir ve gurura kapılır. Talebelerinden biri hocasının bu durumuna üzülür ve ders bitiminde hocasına sorar:

“−Hocam Allâh’ın ilmine nispetle kulların ilmi ne kadardır?”

Kemalpaşazâde Allâh’ın ilmini kıyasla anlamak isteyen talebesine sinirlenir:

“−Be hey gâfil molla! Bu söylediğin, kıyas kabul etmez bir şeydir.”

“−Haklısınız Efendim. Yalnız farz ederek de söyleyemez misiniz?”

Kemalpaşazâde talebesine îzah için bunu kabul eder ve bir kağıda bir çember çizip içine de küçük bir nokta koyar.

“−Bak molla. Bu dâire Allâh’ın ilmi ise kulların ilmi bu küçük nokta kadardır.”

Talebe:

“−Üstadım lutfedip gösterir misiniz? Bu nokta içinde sizin ilminiz ne kadardır?”

Kemalpaşazâde bu hâdisenin tesiriyle kibir ve gururu terk ederek eski mütevâzı hâline bürünmüştür.