İbadetlerin Rûhu

İmam Gazalî / Timaş Yayınları

İmam Gazalî Hazretlerinin “İhyâu Ulûmiddin” kitabının ibadetlere mahsus bölümünden seçilmiş kısımların şerhli bir tercümesi mâhiyetinde olan bu eser, ibadetlerdeki mânevî esrârı konu alıyor.

Muhammed Coşkun’un, Ebu’l-Feyz Zebîdî’ye ait “İthâfu’s-Sâdeti’l-Müttakîn” isimli İhyâ şerhinden de geniş ölçüde istifade ederek hazırlamış olduğu bu kıymetli çalışmanın muhtevâsına genel hatlarıyla şöyle bir göz atalım:

“Namaz İbadetinin Önemi ve Mânevî İncelikleri” başlığı altında, bu ibadetin temelinde yer alan kalbî ameller ve bu amellerin bâtınî şartları anlatılıyor. Huşû ve kalp huzurunun namazdaki ehemmiyetine dikkat çekildikten sonra namaza hayat veren mânevî hususlar ele alınıyor. Kalp huzuru için faydalı olacak ilaçların sıralanmasının akabinde, bu mühim mevzuya örnek teşkil etmesi bakımından huşû ehli kimselerin namazlarından ibret dolu misaller getiriliyor.

“Zekât İbadetinin Mânevî İncelikleri” bahsinde, bu ibadetin bâtınî incelikleri maddeleniyor. Bu maddelerde, zekâtın evvelâ dindeki yeri ve ehemmiyetini kavramanın lüzumundan bahsedildikten sonra, zekâtı vaktinde ve gizli îfâ etmek, malın en iyisinden vermek, zekât verilecek kişiyi iyi seçmek ve vermiş olduğu zekâtı kendi gözünde az görmek gibi hususlar izah ediliyor.

“Oruç İbadetinin Mânevî İncelikleri” âyet ve hadîsler ışığında ana hatlarıyla ortaya konulduktan sonra insanların bulundukları mânevî dereceye göre oruç üç seviyede ele alınıyor: Avâmın orucu, havâssın orucu ve havassu’l-havâssın orucu. Özellikle sonuncusuna dair oldukça mühim misaller verilip ufuk ve gönül açıcı izahlar getiriliyor.

“Hac İbadetinin Mânevî İncelikleri” bahsinde, haccın evden yola çıkışla eve dönüş arasındaki vakitte yer alan her merhalesi tek tek ele alınıyor ve bu mühim ibadetteki sayısız mânevî sırlardan bir kısmı, gayet güzel bir sûrette izah ediliyor.

Kitabın son bölümünü oluşturan “Kur’ân Okumanın Âdâbı” başlığı altında Kur’ân tilâveti esnasında dikkat edilmesi gereken hususlar sıralanıyor. Merâka medâr olsun diye bu hususları da sadece ismen zikredelim: Tedebbür, ta’zim, kalbî huzur, tefekkür, tefehhüm, tezekkî, tahsîs, teessür, terakkî ve teberrî...

NAMAZ: BİR TEVHÎD EYLEMİ

Abdullah Yıldız / Pınar Yayınları

Günümüz insanının kavrayış tarzını damardan yakalayan kendine has üslûbu, dinî kaynakları titizlikle irdeleyen itinalı muhtevâsı ve konunun bütünlüğünü gayet başarılı bir sûrette ortaya koyan sistemli kurgusuyla namazı, birçoğumuzun fark edemediği bir cepheden ele alan, farklı bir eser...

Bu eserin muhtevâsını en güzel özetleyen ifadeyi aradığımızda şu cümleler göze çarpıyor:

“Namaz; fiilî bir duâ ve niyaz, eyleme dönüşmüş bir tevhîd, Allah huzurunda huşû ve hudû dolu bir boyun eğiş ve Allâh’ın düşmanlarına karşı nefret dolu bir kıyam ve başkaldırıştır.”

Yazar, çalışmasını beş bölüm ve bir sonuçtan oluşturmuş.

“İbadet ve Namaz” başlığını taşıyan birinci bölümde yaratılışın gayesini âyet ve hadîs-i şerîfler ışığında ibadet eksenli olarak ortaya koyan yazar, namazın ibadetler içerisinde hususî bir yeri olduğunu beyan ederek: “Namaz ibadetlerin bir sentezidir.” hükmüne varmış.

İkinci bölümde, salât, zikir, tezkira, tesbih, hamd, istiğfar, kıyam, rükû, secde vd. gibi “Namazla İlgili Kavramlar”, ihtivâ ettikleri esrârla birlikte okuyucuya tanıtılmış.

Üçüncü bölümde yazar, namazın ezandan ve abdestten başlayıp, sonundaki zikir, tesbih ve duâlara varıncaya kadarki merhalelerini tek tek işlemiş. “Namaz Eylemi” başlığını taşıyan bu bölüm, namazı daha derinden kavrayıp daha şuurlu bir tevhîd eylemi olarak îfâ edebilmemizi sağlayan doyurucu bilgilerle dopdolu.

“Namaz ve Mü’min” başlığını taşıyan dördüncü bölümde, namazı dosdoğru kılmak, namazı ayakta tutmak, namazın sürekliliği, namazın korunması, namazın hem ruh ve sabır eğitimi hem de huzur sükûn kaynağı oluşu, namazın kişiyi kötülüklerden arındırması gibi konular ele alınmış.

Beşinci ve son bölümde, yazar, ferdî plândan içtimâî plâna geçiş yaparak “Namaz ve Toplum” irtibatını ele almış. Öncelikle Cemaat-Câmi-Cuma irtibatını irdeleyerek namazın cemiyeti birleştirici gücünü konu edinmiş. Ayrıca “Tekbir, cihadın ilk aşamasıdır”, “Kunut, cihada söz vermektir” gibi cümlelerle özetlediği konu başlıklarıyla namaz ibadetinin cihadla olan kuvvetli bağını gözler önüne sermiş.

Sonuç bölümünde ise, iki sayfadan müteşekkil kısa bir hâtimeyi tâkiben M. Hamidullah’ın “İslâm’a Giriş” eserinden yaptığı “Namaz Nasıl Kılınır?” başlıklı veciz bir iktibasla eser noktalandırılmış.